Na jakie okoliczności „nadzwyczajne” mogą powoływać się przewoźnicy lotniczy w celu uniknięcia wypłaty odszkodowania, a które w świetle działalności lotniczej wcale zjawiskami nadzwyczajnymi nie są?
Główne tezy:
Przedmiotem rozważań będzie pojęcie nadzwyczajnych okoliczności w kontekście kryterium „normalnego wykonywania działalności danego przewoźnika lotniczego”. Zagadnienie to jest złożone, dlatego omówione zostaną wybrane ze zdarzeń – niniejsza publikacja jest pierwszą z cyklu i dotyczy ogólnych przesłanek aktualizujących odpowiedzialność przewoźnika oraz charakteru prawnego okoliczności nadzwyczajnych tę odpowiedzialność wyłączających.
Autor, chcąc uczynić tę publikację jak najbardziej przydatną dla pasażerów, przytacza i analizuje wybrane zdarzenia, na które mogą powoływać się przewoźnicy w celu uniknięcia wypłaty odszkodowania, a które w świetle działalności lotniczej wcale zjawiskami nadzwyczajnymi nie są. Często przewoźnicy odmawiają zaspokojenia roszczeń pasażerów, powołując się lakonicznie chociażby na „złe warunki pogodowe” lub „kwestie bezpieczeństwa” polegając na ich niewiedzy.
(1) Przesłanki aktualizujące odpowiedzialność przewoźnika – ogólnie
Wypracowana linia orzecznicza TSUE określająca dość precyzyjnie, co jest, a co nie jest okolicznością nadzwyczajną, może stanowić samoistną podstawę zasądzenia bądź odmowy zasądzenia odszkodowania dla pasażera w przypadku opóźnienia lotu, jego odwołania bądź odmowy przyjęcia pasażera na pokład.
Kwestię odszkodowań dla pasażerów linii lotniczych reguluje Rozporządzenie (WE) nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r. ustanawiające wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów, uchylające rozporządzenie (EWG) nr 295/91. (dalej jako: Rozporządzenie/Rozporządzenie 261).
Ma ono zastosowanie:
• w przypadku lotów w obrębie UE obsługiwanych przez linie lotnicze z UE lub z kraju spoza UE
• w przypadku lotów z kraju spoza UE do UE obsługiwanych przez linie lotnicze z UE
• w przypadku lotów z UE do kraju spoza UE obsługiwanych przez linie lotnicze z UE lub z kraju spoza UE. Odszkodowanie należne jest za odmowę przyjęcia na pokład (np. w przypadku overbookingu), opóźnienia przybycia do miejsca docelowego powyżej 3 godzin, jak również odwołania lotu, chyba, że pasażer został poinformowany o jego odwołaniu na więcej, niż 14 dni przed data wylotu.
(2) Charakter prawny okoliczności nadzwyczajnych
Zgodnie z motywem 14 Rozporządzenia, „Podobnie jak w konwencji montrealskiej, zobowiązania przewoźników lotniczych powinny być ograniczone lub ich odpowiedzialność wyłączona w przypadku gdy zdarzenie jest spowodowane zaistnieniem nadzwyczajnych okoliczności, których nie można było uniknąć pomimo podjęcia wszelkich racjonalnych środków. Okoliczności te mogą, w szczególności, zaistnieć w przypadku destabilizacji politycznej, warunków meteorologicznych uniemożliwiających dany lot, zagrożenia bezpieczeństwa, nieoczekiwanych wad mogących wpłynąć na bezpieczeństwo lotu oraz strajków mających wpływ na działalność przewoźnika.”
Motyw 15 zaś stanowi, że „Za nadzwyczajne okoliczności powinno się uważać sytuację, gdy decyzja kierownictwa lotów w stosunku do danego samolotu spowodowała danego dnia powstanie dużego opóźnienia, przełożenie lotu na następny dzień albo odwołanie jednego lub więcej lotów tego samolotu pomimo podjęcia wszelkich racjonalnych środków przez zainteresowanego przewoźnika, by uniknąć tych opóźnień lub odwołań lotów.”
Podobnie art. 5 ust. 1 Rozporządzenia mówi, że „Obsługujący przewoźnik lotniczy nie jest zobowiązany do wypłaty rekompensaty przewidzianej w art. 7, jeżeli może dowieść, że odwołanie jest spowodowane zaistnieniem nadzwyczajnych okoliczności, których nie można było uniknąć pomimo podjęcia wszelkich racjonalnych środków.”
Tak wynika z treści wyroków Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 22 grudnia 2008 r., C 549/07; z dnia 31 stycznia 2013 r., C 12/11; z dnia 17 września 2015 r., C 257/14 „za nadzwyczajne okoliczności w rozumieniu art. 5 ust. 3 rozporządzenia nr 261/2004 można uznać zdarzenia, które ze względu na swój charakter lub swoje źródło nie wpisują się w ramy normalnego wykonywania działalności danego przewoźnika lotniczego i nie pozwalają na skuteczne nad nim panowanie.” Tu wskazać należy, że w każdym przypadku zaistnienia nadzwyczajnych okoliczności, przewoźnik lotniczy, który pragnie zostać zwolniony z obowiązku wypłaty odszkodowania, musi wykazać, że nie mógł ich uniknąć, nawet gdyby podjął wszystkie racjonalne środki w tym celu. Można pokusić się więc o stwierdzenie, że przewoźnika obciąża swoiste „domniemanie winy” za zdarzenie, a możliwość ekskulpacji jest ograniczona podjęciem „wszystkich racjonalnych środków”.
Wskazano także że „samo zaistnienie zdarzenia, wskazanego w punkcie 14 preambuły, nie pozwala na przyjęcie, iż w sprawie wystąpiły nadzwyczajnej okoliczności w rozumieniu rozporządzenia.”
Można więc wywieść, że dla zwolnienia przewoźnika z odpowiedzialności odszkodowawczej określonej Rozporządzeniem 261 muszą nastąpić następujące przesłanki:
• Zdarzenia nie można było uniknąć,
• Podjęte zostały wszelkie racjonalne środki, którymi dysponował przewoźnik, aby uniknąć zdarzenia lub jego negatywnych skutków,
• Zdarzenie nie wpisuje się w ramy normalnego wykonywania działalności danego przewoźnika lotniczego.
(3) Środki przysługujące pasażerom
Podstawę prawną dla przysługujących pasażerom środków kompensacyjnych stanowią artykuły od 4 do 9 Rozporządzenia.
Należy wymienić następujące prawa pasażera w zależności od zdarzenia:
1. W przypadku lotu odwołanego, pasażerowi przysługują:
a) Zwrot kosztów biletu bądź bezpłatne połączenie alternatywne (przy czym może być ono realizowane przez partnerskie linie lotnicze, np. w ramach sojuszu)
b) Prawo do opieki – obejmujące posiłki i napoje w ilości adekwatnej do czasu oczekiwania, dwie rozmowy telefoniczne, dwa dalekopisy, dwa FAX-y i wiadomości e-mail na koszt przewoźnika oraz zakwaterowanie w hotelu oraz transport między hotelem a lotniskiem, gdy konieczne jest dłuższe oczekiwanie.
c) Prawo do zryczałtowanego odszkodowania, chyba, że lot został odwołany z powodu okoliczności nadzwyczajnych lub pasażerów poinformowano o jego odwołaniu na przynajmniej 2 tygodnie przed lotem.
– na podstawie art. 5 w zw. z art. 8, 9 i 7 Rozporządzenia.
2. W przypadku lotu opóźnionego:
a) Gdy opóźnienie wyniesie powyżej 2 godzin, pasażerowi przysługuje prawo do opieki obejmujące posiłki i napoje w ilości adekwatnej do czasu oczekiwania, dwie rozmowy telefoniczne, dwa dalekopisy, dwa FAX-y i wiadomości e-mail na koszt przewoźnika oraz zakwaterowanie w hotelu oraz transport między hotelem a lotniskiem, gdy konieczne jest dłuższe oczekiwanie.
b) W przypadku lotu, co do którego przewoźnik lotniczy ma uzasadnione powody, by przewidywać, że lot będzie opóźniony w stosunku do planowanego startu więcej, niż 5 godzin, pasażerowie mają prawo wyboru pomiędzy:
– zwrotem w terminie siedmiu dni, pełnego kosztu biletu po cenie za jaką został kupiony, za część lub części nie odbytej podróży oraz za część lub części już odbyte, jeżeli lot nie służy już dłużej jakiemukolwiek celowi związanemu z pierwotnym planem podróży pasażera, wraz z, gdy jest to odpowiednie,
– lotem powrotnym do pierwszego miejsca odlotu, w najwcześniejszym możliwym terminie – zmianą planu podróży, na porównywalnych warunkach, do ich miejsca docelowego, w najwcześniejszym możliwym terminie; lub
– zmianą planu podróży, na porównywalnych warunkach, do ich miejsca docelowego, w późniejszym terminie dogodnym dla pasażera, w zależności od dostępności wolnych miejsc.
c) Prawo do zryczałtowanego odszkodowania.
– na podstawie art. 6 w zw. z art. 8, 9 i 7 Rozporządzenia.
3. W przypadku odmowy przyjęcia na pokład:
a) Prawo do opieki, analogicznie, jak w powyższych przypadkach.
b) Prawo do wyboru między zwrotem kosztów biletu a alternatywnym połączeniem,
c) Prawo do zryczałtowanego odszkodowania.
– na podstawie art. 4 w zw. z art. 8, 9 i 7 Rozporządzenia.
Należy pamiętać, że linia lotnicza powinna najpierw wezwać ochotników do rezygnacji z rezerwacji w zamian za korzyści na uzgodnionych warunkach.
Co do zasady, wysokość odszkodowania zależna jest od długości trasy i wynosi odpowiednio:
• 250 EUR dla wszystkich lotów o długości do 1 500 kilometrów;
• 400 EUR dla wszystkich lotów wewnątrzwspólnotowych dłuższych niż 1 500 kilometrów i wszystkich innych lotów o długości od 1 500 do 3 500 kilometrów;
• 600 EUR dla wszystkich innych lotów niż loty określone powyżej,
Przy określaniu odległości, podstawą jest ostatni cel lotu, do którego przybycie pasażera nastąpi po czasie planowego przylotu na skutek opóźnienia lub opóźnienia spowodowanego odmową przyjęcia na pokład lub odwołaniem lotu. Warto zwrócić uwagę, że odległości te mierzone są po ortodromie.1
W kontekście opóźnienia lotu, zgodnie z orzecznictwem2 przyjmuje się, że „dotarcie do miejsca docelowego” oznacza moment, w którym pasażer mógł opuścić pokład -inaczej- jako moment otwarcia pierwszych drzwi samolotu. Ewentualne wątpliwości interpretacyjne są zrozumiałe, albowiem nie zawsze otwarcie drzwi samolotu stanowi umożliwienie jego opuszczenia. Z punktu widzenia nomenklatury lotniczej, moment ten będzie wyznaczać czas blokowy, tzw. „block-on”, a więc moment zaciągnięcia hamulca postojowego (odnotowywane w dokumentacji lotu). Jednakże, omylnie mogą być brane pod uwagę (i były przywoływane w procesach przez linie lotnicze) także godzina rozpoczęcia podejścia (precyzyjniej: „final approach fix” albo „final approach point”)3, a także godzina przyziemienia (dotknięcia pasa), jak również moment wyłączenia ostatniego silnika. Tak podawane czasy jednak, są nieistotne z punktu widzenia interesów pasażera.
Reklamację do przewoźnika warto wysłać w formie pisemnej za potwierdzeniem odbioru, wskazując w niej kwotę, jakiej się domagamy oraz załączając kopie e-maili z rezerwacją lub kart pokładowych. Należy wystrzegać się podpisywania jakichkolwiek oświadczeń przekazywanych przez pracowników przewoźnika, albowiem mogą one skutkować zrzeczeniem się roszczenia! Przewoźnik nie może uzależniać realizacji praw pasażera od złożenia jakiegokolwiek oświadczenia. Należy także zachować wszelkie dokumenty związane z przewozem. Dobrą praktyką jest także wymienienie się danymi kontaktowymi z niektórymi współpasażerami, gdyby sprawa znalazła swój finał w sądzie i zaszła konieczność powołania świadków. Każdorazowo jednak pasażer ma prawo zwrócić się Rzecznika Praw Pasażera przy Prezesie Urzędu Lotnictwa Cywilnego jako organu zajmującego się pozasądowym rozstrzyganiem sporów (tzw. ADR – alternative dispute resolution)4.
Przyjmuje się, że termin przedawnienia roszczeń pasażera w oparciu o prawo krajowe to 1 rok.
(4) W kolejnym artykule
W najbliższej publikacji szczegółowo omówimy okoliczności powoływane przez przewoźników lotniczych , którzy pragną uchylić się od odpowiedzialności , jak :
(1) złe warunki pogodowe ;
(2) usterka techniczna statku powietrznego ;
(3) zderzenie z ptakiem ;
(4) strajk ;
(5) choroba załogi.
Zapraszamy do lektury – sygnalizując na przykład iż powołujący się na kryterium „złej pogody”, jako okoliczności nadzwyczajnej, przewoźnik musi wykazać realny brak możliwości wykonania przewozu. O ile bowiem nie sposób się nie zgodzić, że pogoda, jako zjawisko dynamiczne „nie pozwala na skuteczne nad nim panowanie”5, o tyle samo przedstawienie jako dowodu przez przewoźnika prognoz zawierających ostrzeżenia przed złymi warunkami pogodowymi nie jest wystarczające dla przyjęcia, że w danej sprawie wystąpiły okoliczności nadzwyczajne i chociażby dlatego będzie to wymagać ujęcia przez pryzmat specyfiki planowania i wykonywania operacji lotniczych.
Jan Lee – Aplikant adwokacki
Nadzór merytoryczny: Justyna Bójko – Radca prawny, Partner Zarządzający
1 najkrótsza droga pomiędzy dwoma punktami na powierzchni kuli biegnąca po jej powierzchni. Stanowi ona zawsze fragment koła wielkiego. Przy mierzeniu odległości przydatne są takie serwisy jak: https://www.gpsvisualizer.com/calculators ; https://www.greatcirclemapper.net/
2 Patrz: Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 4 września 2014 r. w sprawie C-425/13 (ECLI:EU:C:2014:2141)
3 Punkt, w którym zaczyna końcowe podejście wg. wskazań przyrządów
4 Patrz: Dział Xa Ustawy z dnia 3 lipca 2022 r. Prawo lotnicze (Dz.U.2022.1235)
5 Patrz: Wyroki Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 22 grudnia 2008 r., C 549/07; z dnia 31 stycznia 2013 r., C 12/11; z dnia 17 września 2015 r., C 257/14
