Opublikowany już wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 22 października 2020 r. (K 1/20), orzekający o niekonstytucyjności dopuszczalności przerywania ciąży w przypadku gdy badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu spotkał się ze zdecydowaną reakcją społeczną wyrażającą niezadowolenie z ingerencji w prawa kobiet o decydowaniu o swoim ciele. Wyrok ten jest kontrowersyjny nie tylko z moralnego punktu widzenia, ale też z punktu widzenia prawidłowości i dopuszczalności jego wydania, a w konsekwencji jego ważności. W niniejszym artykule ww. wyrok TK został omówiony m.in. z punktu widzenia zasady demokratycznego państwa prawnego, prawidłowości obsadzenia składu orzeczniczego oraz kwestii rozszerzenia katalogu czynów penalizowanych.
I. Sentencja wyroku
W dniu 22 października 2020 r. Trybunał Konstytucyjny (dalej jako: „TK”) wydał wyrok o sygn. K 1/20 w związku z wpłynięciem wniosku grupy posłów na Sejm RP IX kadencji z 19 listopada 2019 r. o stwierdzenie niezgodności z Konstytucją RP1 art. 4a ust. 1 pkt 2, 4a ust. 2 oraz art. 4a ust. 2 zd. pierwsze ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży2 (dalej jako: “u.p.r.”), przez to, że legalizują praktyki eugeniczne w stosunku do dziecka jeszcze nieurodzonego bez dostatecznego usprawiedliwienia koniecznością ochrony innej wartości, prawa lub wolności konstytucyjnej oraz posługują się nieokreślonymi kryteriami tej legalizacji, naruszając w ten sposób gwarancje konstytucyjne dla życia ludzkiego.
Trybunał Konstytucyjny po rozpatrzeniu wniosku, w dniu 22 października 2020 r. wydał wyrok w sprawie o sygn. K 1/20, w którym stwierdził, że art. 4a ust. 1 pkt 2 u.p.r. jest niezgodny z art. 38 w związku z art. 30 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, a w pozostałym zakresie postępowanie zostało umorzone.
II. Uzasadnienie prawne
Po 97 dniach od wydania wyroku TK w sprawie K 1/20, w dniu 27 stycznia 2021 r. wyrok z dnia 22 października 2020 r. został opublikowany.
Trybunał uznał również, że odpowiedź na pytanie o konstytucyjność dopuszczalności przerywania ciąży możliwa jest dopiero po ustaleniu, że cała u.p.r. dotyka dwóch kwestii – statusu ludzkiego płodu oraz granic ochrony jego dóbr prawnych. Trybunał podkreślił, że również w wyniku wyroku TK z 1997 r. w sprawie K 26/963 kwestie te nie miały warunkowego charakteru, a Trybunał traktował je jako wiążące, a zarazem znajdujące normatywne oparcie w obowiązującej Konstytucji.
Trybunał zwrócił uwagę na to, że pojęcie “człowiek” ma autonomiczny charakter na gruncie Konstytucji, niezależny od znaczeń nadawanych w ustawodawstwie zwykłym. Z istoty przyrodzonej i niezbywalnej godności przynależnej każdemu człowiekowi oraz jej jednakowości Trybunał wyprowadził zakaz różnicowania wartości danego człowieka, a zatem jego życia. Niedopuszczalne ma być zatem uzależnianie przymiotu gdności od fazy rozwoju człowieka. „Podstawą tego stwierdzenia jest spostrzeżenie, że rozwój człowieka i jego osobowości jest procesem stopniowalnym, który rozciąga się na okres przed, jak i po urodzeniu. To znaczy, że nie można arbitralnie ograniczyć godności, która jest przyrodzona i niezbywalna, a w konsekwencji – prawnej ochrony życia, ani do w pełni ukształtowanej osoby, ani też od określonego momentu rozwoju dziecka w fazie prenatalnej. Ochrona ta dotyczy każdej żyjącej istoty ludzkiej, zaś okres jej życia i stopień rozwoju nie ma w tym zakresie znaczenia.” Z uwagi na powyższe Trybunał stwierdził, że Konstytucja RP wprowadza najwyższy standard ochrony ludzkiego życia.
Trybunał uznał ponadto, że ograniczenie prawnej ochrony życia w drodze art. 4a ust. 1 pkt 2 u.p.r. nie spełnia wymogów przydatności, konieczności oraz proporcjonalności sensu stricto, badanych w przypadku kolizji dóbr. W ocenie Trybunału, art. 4a ust. 1 pkt 2 u.p.r. nie pozwala przyjąć, że duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu ma stanowić podstawę do automatycznego domniemania naruszenia dobrostanu kobiety ciężarnej, zaś samo wskazanie na potencjalne obciążenie dziecka takimi wadami ma charakter eugeniczny. W przepisie tym zdaniem Tybunału zabrakło odniesienia do mierzalnych kryteriów naruszenia dobra matki uzasadniających przerwanie ciąży, czyli takiej sytuacji, w której nie można byłoby od niej prawnie wymagać poświęcenia danego dobra prawnego. Trybunał Konstytucyjny, oceniając art. 4a ust. 1 pkt 2 u.p.r., stwierdził zatem, że legalizacja zabiegu przerwania ciąży, w przypadku gdy badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu, nie znajduje konstytucyjnego uzasadnienia. Ponadto Trybunał uznał warunek dopuszczalności przerwania ciąży zawarty w art. 4a ust. 1 pkt 2 u.p.r. za mający charakter eugeniczny w rozumieniu eugeniki liberalnej. Jak wskazał Trybunał: “To nie państwo promuje jedynie obywateli zdrowych, sprawnych, o najwyższych kompetencjach, ale pozostawia ono wybór dotyczący zachowania życia i dalszej chęci wychowywania dziecka, które może nie być zdrowe i będzie wymagać wzmożonej opieki.”
Trybunał podkreślił również, że decyzja ustawodawcy legalizująca zachowania naruszające daną wartość konstytucyjną nie może być w pełni dowolna i arbitralna. Musi być usprawiedliwiona kolizją dóbr, praw lub wolności konstytucyjnych, którym – rozważając istotę danego przypadku, sytuacji kolizyjnej – można przyznać porównywalną wagę. “Ustawodawca normując w przyszłości to zagadnienie powinien uwzględnić poglądy Trybunału wyrażone w niniejszej sprawie (w szczególności zob. cz. III pkt 4.2 uzasadnienia), jak i w sprawie o sygn. K 26/96.”
III. Zasada demokratycznego państwa prawa
W wyroku z 22 października 2020 r. TK umorzył postępowanie m.in. w zakresie wniosku o zbadanie zgodności art. 4a ust. 1 pkt 2 oraz art. 4a ust. 2 zd. pierwsze ustawy z art. 2 Konstytucji RP, zgodnie z którym „Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.” Wnioskodawca zarzucił naruszenie art. 2 Konstytucji RP z uwagi na niedookreślony charakter wskazanych przepisów.
Pomimo umorzenia postępowania we wskazanym wyżej zakresie, w uzasadnieniu orzeczenia Trybunał wskazał, że z zasady demokratycznego państwa prawnego należy wyprowadzać konstytucyjną ochronę życia ludzkiego, powołując się w tym zakresie na pkt 3 uzasadnienia do wyroku TK z 1997 r. w sprawie K 26/96: “(…) Dobrem takim jest życie, które w demokratycznym państwie prawa musi pozostawać pod ochroną konstytucyjną w każdym stadium jego rozwoju (…)”. Trybunał stwierdził zatem, że obowiązek władz publicznych, jakim jest ochrona życia ludzkiego, znajduje swoje oparcie w art. 2 Konstytucji, zwłaszcza w zasadzie demokratycznego państwa prawnego.
Jednakże sam wyrok TK w sprawie K 1/20 budzi wątpliwość z punktu widzenia zasady demokratycznego państwa prawnego. Podnosi się, że brak konsultacji społecznych wymaganych dla tak istotnych zmian w prawie, przy jednoczesnym procedowaniu w Sejmie projektu ustawy nowelizującej, poddaje w wątpliwość zgodność omawianego wyroku z zasadą demokratycznego państwa prawnego. Zgodnie bowiem z orzecznictwem TK, klauzuli demokratycznego państwa prawnego nie tylko przypisuje się znaczenie proceduralne, ale też wynikają z niej prawa materialne. W ten sposób Trybunał wypracował konstytucyjną rangę zasady godności człowieka4.
Obowiązek konsultacji publicznych wynika również z art. 4 Konstytucji RP, zgodnie z którym: „Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.” Również zgodnie z § 21 pkt 2 Regulaminu pracy Rady Ministrów5, postępowanie z projektami dokumentów rządowych obejmuje uzgodnienia, konsultacje publiczne lub opiniowanie projektu. Zgodnie z § 27 ust. 4 ww. regulaminu, “W projekcie dokumentu rządowego albo jego uzasadnieniu, jeżeli jest sporządzane, przedstawia się informację dotyczącą przedstawienia projektu właściwym organom i instytucjom Unii Europejskiej, w tym Europejskiemu Bankowi Centralnemu, w celu uzyskania opinii, dokonania powiadomienia, konsultacji albo uzgodnienia.” Zgodnie natomiast z § 28: “1. Odrębną część uzasadnienia projektu aktu normatywnego oraz odrębną część projektu założeń projektu ustawy stanowi ocena skutków regulacji, która przedstawia wyniki oceny przewidywanych skutków społeczno-gospodarczych, o której mowa w § 24 ust. 3, zwana dalej “OSR”. 2. OSR zawiera w szczególności:
1) wskazanie podmiotów, na które oddziałuje projektowany akt normatywny;
2) informacje o konsultacjach przeprowadzonych przed opracowaniem projektu, a także o zakresie konsultacji publicznych i opiniowania projektu, w tym o obowiązku zasięgnięcia opinii określonych podmiotów wynikającym z przepisów odrębnych”.
Z kolei na mocy art. 34 ust. 3 Regulaminu Sejmu, Marszałek Sejmu przed pierwszym czytaniem kieruje projekt ustawy do konsultacji. Przepis ten stanowi, że dołączane do projektu ustawy uzasadnienie powinno przedstawiać wyniki przeprowadzanych konsultacji oraz informować o przedstawionych wariantach i opiniach.
Wprawdzie wydanie wyroku TK nie wiąże się wprost z przeprowadzeniem konsultacji społecznych, natomiast projekt z dnia 22 listopada 2019 r. ustawy o zmianie ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, w którym proponuje się uchylenie art. 4a ust. 1 pkt 2 ww. ustawy zawiera w swoim uzasadnieniu wskazanie, że projekt został poparty przez środowisko lekarskie, czego wyrazem ma być tekst opublikowany na stronie Katolickiego Stowarzyszenia Lekarzy Polskich, Oddział Mazowiecki im. bł. dr Ewy Noiszewskiej7, do której jednak dostęp jest ograniczony. Powołano się również na silny mandat społeczny w związku z poparciem ponad 400 tysięcy obywateli pod tożsamym projektem złożonym w trybie inicjatywy obywatelskiej w 2013 r. W uzasadnieniu do projektu nie wskazano jednak konsultacji społecznych poza wskazanymi wyżej przykładami konsultacji zawężonych do środowiska lekarskiego oraz odnoszącymi się do mandatu społecznego dla innego projektu. Nie przedstawiono też wyników przeprowadzonych konsultacji.
IV. Wadliwie obsadzony skład orzeczniczy
Zgodnie ze stanowiskiem z dnia 26 października 2020 r. Zespołu Ekspertów Prawnych Fundacji Batorego w sprawie rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 października 2020 r.7, pierwszą wadą prawną, jaką można zarzucić orzeczeniu TK w sprawie K 1/20 jest orzekanie w składzie obejmującym sędziów wybranych przez Sejm VIII kadencji na uprzednio obsadzone już stanowiska sędziowskie, tj. Mariusza Muszyńskiego, Justyna Piskorskiego oraz Jarosława Wyrembaka. Ponadto składowi TK przewodniczyła Julia Przyłębska, powołana na stanowisko prezesa w procedurze obarczonej poważnymi naruszeniami przepisów prawa.
W niniejszej sprawie istotne znaczenie może mieć postanowienie Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków z 25 listopada 2019 r., sygn. akt VII W 256/19, który na podstawie wcześniejszych wyroków samego TK stwierdził, że orzeczenia wydawane przez niewłaściwie obsadzony skład orzekający należy pomijać: “Trybunał Konstytucyjny w opublikowanych ostatecznie wyrokach z dnia 3 i 9 grudnia 2015 r. (K 34/15, 35/15) stwierdził, iż niekonstytucyjne są przepisy o ponownym wyborze sędziów na miejsca już zajęte w TK. Tym samym przesądził, że wybór sędziego sprawozdawcy w sprawie K 16/17 został dokonany na zajęte już miejsce. Powyższe nakazuje pominąć decyzję Trybunału Konstytucyjnego w sprawie K 16/17 z uwagi na nienależytą jego obsadę, co wynika wprost z wyroków z dnia 3 i 9 grudnia 2015 r. Tylko bowiem w takim wypadku może nastąpić zadośćuczynienie wyrażonej w Konstytucji RP zasadzie demokratycznego państwa prawnego oraz powiązanym z nią bezpośrednio wymogom praworządności”. O niebranie pod uwagę orzeczenia TK z 22.10.2020 r. wzywała również Helsińska Fundacja Praw Człowieka: „w świetle prawa decyzja podjęta przez Trybunał (…) nie jest w istocie orzeczeniem. Dlatego też wzywamy tych, którzy będą wydawać rzeczywiste orzeczenia – sędziów i lekarzy – o niebranie pod uwagę tego tzw. orzeczenia TK”8.
V. Rozszerzenie katalogu czynów penalizowanych
Abstrahując od impasu, w którym żyjemy od 2015 r., kiedy to doszło do kontrowersyjnej wymiany składu sędziów TK, należy rozważyć jak dalece sięgają prawotwórcze kompetencje Trybunału. W doktrynie TK jest określany m.in. “negatywnym prawodawcą”. Oznacza to, że TK może orzekać w zakresie niekonstytucyjności przepisów uchwalonych przez ustawodawcę. Innymi słowy, TK może wykonywać swoje uprawnienia prawodawcze w zakresie stwierdzania, które przepisy nie obowiązują z uwagi na ich niezgodność z Konstytucją RP9. Samo więc stwierdzenie Trybunału o niekonstytucyjności przepisu jest w pełni zgodne z jego kompetencjami. Jednakże zarzuca się wyrokowi, że poprzez wykluczenie z dotychczasowego katalogu wyjątków od penalizacji aborcji sytuacji, o których mowa w art. 4a ust. 1 pkt 2 u.p.r., rozszerzony zostanie katalog czynów zabronionych o sytuację dotychczas niepenalizowaną, przez co przekraczone zostały granice wyznaczone Trybunałowi jako prawodawcy negatywnemu.
W tym miejscu należy ponownie odnieść się do wyroku TK z 1997 r. w sprawie K 26/96. Na podstawie ww. wyroku aborcja dokonywana z przyczyn społecznych, w tym ekonomicznych, została więc uznana za czyn zabroniony. Wyrok TK z 22 października 2020 r. nawiązuje do wyroku z 1997 r., formując w ten sposób linię orzeczniczą. Sędzia Pszczółkowski w swoim zdaniu odrębnym do wyroku K 1/20 podkreślił, że wyrok TK z 1997 r. zapadł w innej rzeczywistości prawnej z uwagi na jego odniesienie do nowowprowadzonych przepisów, a nie – jak w sprawie K 1/20 – w stosunku do przepisów obowiązujących przez ponad 20 lat. Mimo to, można zauważyć spore podobieństwo pomiędzy sprawą K 26/96 a K 1/20 – oba orzeczenia dotyczą niekonstytucyjności wyjątku od penalizacji aborcji z uwagi na ochronę życia płodu ludzkiego, czym prowadzą do penalizacji przypadków terminacji ciąży spełniających przesłanki wyjątków uznanych za niekonstytucyjne. Do wyroku w sprawie K 26/96 również zostały złożone zdania odrębne, w tym sędziego Lecha Garlickiego, który wskazał, że kwestia sprecyzowania granic ochrony życia płodu powinna należeć do ustawodawcy.
VI. Zdania odrębne do wyroku
Sędzia Leon Kieres w votum separatum stwierdził, że brak penalizacji przypadku, o którym mowa w art. 4a ust. 1 pkt 2 u.p.r. jest celowym zabiegiem ustawodawcy, a rozpatrzenie sprawy przez TK na skutek wniosku grupy posłów omija obowiązującą procedurę legislacyjną. Podkreśla to fakt trzech projektów zmiany ustawy, wniesionych w VIII kadencji Sejmu. Obecnie jeden projekt jest w trakcie rozpatrywania10, co zdaniem sędziego Leona Kieresa również przemawia przeciwko rozpatrzeniu sprawy przez TK, który wkracza w kompetencje prawodawcy. Postępowanie powinno zatem, zdaniem sędziego, zostać umorzone – wprawdzie ustawa o TK nie zawiera definicji niedupuszczalności procedowania, natomiast nadzwyczajne okoliczności, jak świadome zaniechanie ustawodawcze, powinny zostać wzięte pod uwagę. Jak wskazał sędzia Kieres, aby stwierdzić niekonstytucyjność przepisu do naruszenia musi dochodzić w każdym przypadku jego zastosowania, a przyczyną naruszenia jest treść przepisu, a nie nieodpowiednia praktyka. Ponadto wskazał, że zakres obowiązku państwa wynikającego z art. 68 ust. 3 i 69 Konstytucji RP powinien być szerszy w stosunku do dzieci urodzonych na skutek wprowadzenia zakazu aborcji w przypadkach określonych w art. 4a ust. 1 pkt 2 u.p.r. – skutki zaniechań ponoszą bowiem obywatele i w rzeczywistości państwo nie jest w stanie przeznaczyć odpowiednich środków publicznych na pomoc takim dzieciom.
Z kolei sędzia Piotr Pszczółkowski w swoim zdaniu odrębnym wskazał, że wyrok TK z dnia 22.10.2020 r. nie uwzględnił w wystarczającym stopniu kwestii godności kobiety, skupiając się jedynie na prawie do życia nasciturusa. Sędzia Pszczółkowski podkreślił również, iż jego zdaniem sytuacja, o której mowa w art. 4a ust. 1 pkt 2 u.p.r. jest nierozerwalnie związana z art. 4a ust. 1 pkt 1 tejże ustawy (ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej), który nie został unzany za niekonstytucyjny. Ponadto sędzia Pszczółkowski, podobnie jak sędzia Kieres, wskazuje na powstanie nowego czynu zabronionego poprzez stwierdzenie niekonstytucyjności jednego z ustawowych wyjątków od penalizacji aborcji. Sędzia Pszczółkowski stwierdził również, że zarówno kwestia dopuszczalności aborcji z powodu nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej życiu płodu, jak i granice temporalne dopuszczalności przerwania ciąży mają znaczenie z punktu widzenia rozpatrywanej sprawy, ponieważ wady płodu często nie są rozpoznawalne we wczesnym etapie ciąży.
VII. Zdania konstytucjonalistów
Jak wskazuje E. Łętowska, uczynienie w wyroku K 1/20 głównym wzorcem kontroli art. 38 Konstytucji RP, “otwarto drogę do delegalizacji i penalizacji kolejnego z pozostałych dwóch wyjątków dopuszczalnej aborcji, tj. wypadku, gdy ciąża jest wynikiem przestępstwa”. “Odwołanie się do wzorca z art. 38 (ochrona życia) usprawiedliwi w gruncie rzeczy tylko aborcyjny wyjątek motywowany zagrożeniem życia matki.”11
Konstytucjonalista dr Michał Ziółkowski12 uważa, że wyrok TK, niezależnie od wad, wywołuje skutki prawne i z chwilą ogłoszenia w Dzienniku Ustaw doprowadzi do zmiany prawa13. Otwiera to równocześnie nowe drogi sprzeciwu wobec wyroku TK w sprawie aborcji. Po pierwsze, pozwala kwestionować skutki wyroku przez sądami międzynarodowymi, zwłaszcza Europejskim Trybunałem Praw Człowieka. Po drugie, jeżeli z powodu tego wyroku zostanie wyrządzona krzywda kobiecie lub lekarzowi, pozostaje droga krajowa dochodzenia odszkodowania od Skarbu Państwa. Po trzecie, można w rozszerzający sposób interpretować okoliczności, które TK pozostawił w ustawie aborcyjnej (tj. możliwości przerwania ciąży z uwagi na zdrowie i życie kobiety). Rozszerzająca interpretacja, wbrew intencji TK, jest konieczna z uwagi na samą Konstytucję, która jest bezpośrednio stosowalna. Ponadto wyrok TK nie ogranicza parlamentu w możliwości odmiennego uregulowania przerywania ciąży w przyszłości14. Jednakże ponownie uchwalając przepis raz uznany za niekonstytucyjny parlament musi liczyć się z ewentualnym wyrokiem TK ponownie uznający uchwalny przepis za niezgodny z Konstytucją. Jedynie utrwalona interpretacja stabilizuje sytuację prawną, co zdaniem konstytucjonalisty nie ma miejsca w rozpatrywanym przypadku. Ponadto, jak wskazuje dr Ziółkowski, sądy powszechne mają legitymację do samodzielnej interpretacji przepisów konstytucyjnych w rozpatrywanej sprawie15.
Naomiast dr Antoni Rost16 wskazuje, że samo pojęcie aborcji eugenicznej, które użyte zostało we wniosku grupy posłów do TK, jest użyte nieprawidłowo: „Eugenika to nauka, czy pseudonauka, która zmierza do ukształtowania człowieka o pewnych pożądanych cechach. To coś w rodzaju hodowli człowieka idealnego. A tutaj zupełnie nie o to chodzi. Przesłanka mówiła o możliwości przerwania ciąży, gdy płód nie jest zdolny do samodzielnego życia lub jego samodzielne życie będzie niezwykle przykre, trudne, toczone w męczarniach.” – wskazał17. Również prof. Ewa Łętowska wskazuje: “Zrównanie znaczeniowe <> i <> ma na celu negatywną stygmatyzację tego ostatniego terminu i – prawem kontrastu – podwyższenie moralnego standingu wnioskodawców.”18
VIII. Podsumowanie
Wyrok TK z 22 października 2020 r. w sprawie o sygn. K 1/20 jest wyrokiem kontrowersyjnym. Pomimo istnienia precedensu de facto w postaci wyroku w sprawie K 26/96, którego skutkiem była nowelizacja u.p.r. zgodna z sentencją wyroku, co uprawdopodabnia podobne konsekwencje wyroku z 22 października 2020 r., fakt, że wyrok w sprawie K 1/20 został wydany w składzie z sędziami powołanymi niezgodnie z procedurą, przemawia za jego nieważnością. Natomiast niezależnie od kwestii zasadności wydanego wyroku, samo orzeczenie o niezgodności z Konstytucją przepisu u.p.r. mieści się w granicach kompetencji TK.
Małgorzata Puto – Prawnik
1 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 r., przyjęta przez Naród w referendum konstytucyjnym w dniu 25 maja 1997 r., podpisana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 16 lipca 1997 r., Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483.
2 (Dz. U. Nr 17, poz. 78, z 1995 r. Nr 66, poz. 334, z 1996 r. Nr 139, poz. 646, z 1997 r. Nr 141, poz. 943 i Nr 157, poz. 1040, z 1999 r. Nr 5, poz. 32 oraz z 2001 r. Nr 154, poz. 1792).
3 Trybunał orzekł wówczas o niekonstytucyjności ówcześnie obowiązującej przesłanki dopuszczalności aborcji z przyczyn społecznych.
4 Uchw. z 17 marca 1993 r., W. 16/92, OTK w 1993 r., cz. I, s. 165.
5 Uchwała nr 190 Rady Ministrów z 29 października 2013 r.
6 http://kslp.c24.pl/poparcie-inicjatywy-zatrzymania-aborcjii-eugenicznych/ – dostęp do strony ograniczony.
7 Zob. https://www.batory.org.pl/wp-content/uploads/2020/10/Stanowisko-ZEP-ws.-rozstrzygniecia-TK-10.2020.pdf.
8 Por. rezolucję PE z 26 listopada 2020 r. w sprawie faktycznego zakazu prawa do aborcji w Polsce, [2020/2876(RSP)].
9 Por., np. M. Safjan, L. Bosek (red.), Konstytucja RP. Tom II. Komentarz do art. 87–243, Warszawa 2016.
10 Po wydaniu wyroku TK w sprawie K 1/20, w dniu 30 października 2020 r. wniesiono także drugi projekt ustawy (inicjatywa ustawodawcza Prezydenta RP) o zmianie ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, w którym proponuje się zmianę zaskarżonego przepisu na: „badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na wysokie prawdopodobieństwo, że dziecko urodzi się martwe albo obarczone nieuleczalną chorobą lub wadą, prowadzącą niechybnie i bezpośrednio do śmierci dziecka, bez względu na zastosowane działania terapeutyczne”, a tym samym pozostawienie wyjątku od penalizacji aborcji w przypadku stwierdzenia letalnych wad płodu.
11 E. Łętowska, Może być zakaz aborcji po gwałcie i 6 innych niedopowiedzianych skutków wyroku TK, 25.10.2020, http://monitorkonstytucyjny.eu/archiwa/15796.
12 Dr Michał Ziółkowski jest adiunktem w Akademii im. Leona Koźmińskiego oraz Max Weber fellow w Europejskim Instytucie Uniwersyteckim we Florencji.
13 Do ogłoszenia wyroku TK w sprawie K 1/20 miało dojść 2 listopada 2020 r., jednakże na dzień niniejszej publikacji ogłoszenie jeszcze nie nastąpiło.
14 Prof. Ryszard Piotrowski, prof. na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego również podaje ten argument. Jednocześnie wskazuje, że niepublikowanie orzeczenia TK jest niezgodne z Konstytucją. Obszerny wywiad pod adresem: https://prawo.gazetaprawna.pl/artykuly/1494943,trybunal-konstytucyjny-wyrok-aborcja-prof-ryszard-piotrowski.html.
15 Zob. wywiad z dr Ziółkowskim na: https://oko.press/wazne-nieludzki-wyrok-tk-nie-wyklucza-liberalizacji-prawa-aborcyjnego-w-przyszlosci-analiza/.
16 Antoni Rost jest doktorem w Zakładzie Prawa Konstytucyjnego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu.
17 https://plus.gloswielkopolski.pl/trybunal-konstytucyjny-praktycznie-zakazuje-legalnej-aborcji-ekspert-ten-wyrok-ma-wade-w-ogole-nie-powinien-zostac-wydany/ar/c1-15251900.
18 E. Łętowska, Może być zakaz aborcji po gwałcie…
