Ustawą z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorobach zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. poz. 374), (dalej jako: „Ustawa koronawirusowa”) zmieniono Ustawę z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (Dz. U. z 2019 r. poz. 1148, z późn. zm.), (dalej jako: „Prawo oświatowe”), tym samym umożliwiając ministrowi właściwemu do spraw oświaty i wychowania czasowe ograniczenie bądź zawieszenie funkcjonowania jednostek oświatowych.
W konsekwencji powyższego, mocą przepisu art. 2 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 marca 2020 r. w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz. U. poz. 410 z późn. zm.), jednostki systemu oświaty zostały objęte czasowym ograniczeniem funkcjonowania w okresie od dnia 12 marca 2020 roku do dnia 10 kwietnia 2020 roku.
Mowa tu m.in. o takich jednostkach systemu oświaty jak: publiczne oraz niepubliczne przedszkola, inne formy wychowania przedszkolnego, szkoły wszystkich typów, placówki oświatowo-wychowawcze, placówki kształcenia ustawicznego oraz centra kształcenia zawodowego, placówki artystyczne, placówki zapewniające opiekę i wychowanie uczniom w okresie pobierania nauki poza miejscem stałego zamieszkania czy kolegia pracowników służb społecznych.
Nauczanie zdalne – czy może się w ogóle odbyć bez pomocy ze strony rodzica?
Powyższe regulacje nie precyzowały w jaki sposób prowadzone będą dalsze zajęcia dydaktyczne. Zasadniczo, taki stan rzeczy utrzymywał się od dnia 12 marca do dnia 20 marca, kiedy to Minister Edukacji Narodowej wydał Rozporządzenie w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz. U. poz. 493 z późn. zm.), (dalej jako: „Rozporządzenie MEN z dnia 20 marca 2020 roku”).
W zakresie obowiązków, Rozporządzenie MEN z dnia 20 marca 2020 roku odnosi się wprost jedynie do „obowiązków dyrektora jednostki systemu oświaty w zakresie organizacji realizacji zadań z wykorzystaniem nauczania zdalnego i innych sposobów nauczania”. Oczywistym jednak, że w nowej sytuacji, obowiązków przybyło również po stronie rodziców. I tak, zgodnie z przepisami przywołanego Rozporządzenia, rodzic współpracuje z nauczycielami, uwzględniając potrzeby edukacyjne i możliwości psychofizyczne dzieci i uczniów, w tym dzieci i uczniów objętych kształceniem specjalnym, dzieci objętych wczesnym wspomaganiem rozwoju lub uczęszczających na zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze. Rodzic może korzystać ze źródeł i materiałów niezbędnych do realizacji zajęć, w tym materiałów w postaci elektronicznej. W myśl obowiązujących przepisów, nauczanie zdalne prowadzone jest z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej zapewniających wymianę informacji między nauczycielem, uczniem lub rodzicem. Zgodnie z Rozporządzeniem, informuje się rodziców o dostępnych materiałach i możliwych formach ich realizacji przez dziecko lub ucznia w domu – w przypadku dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym, edukacją wczesnoszkolną, wczesnym wspomaganiem rozwoju, zajęciami rewalidacyjno-wychowawczymi oraz uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym lub z niepełnosprawnościami sprzężonymi.
Podsumowując, z przywołanych uprawnień mogą korzystać uczniowie bądź rodzicie, natomiast w przypadku najmłodszych uczniów asystencja rodziców przy uruchamianiu środków komunikacji elektronicznej, załączaniu programów i zadań, a wreszcie korzystaniu ze źródeł i materiałów jest konieczna, a wręcz warunkuje uczestnictwo w nowej formie zajęć.
Jak pogodzić obowiązki pracy zdalnej rodzica z obowiązkami nauczania zdalnego dziecka?
Rodzice zaangażowani w pomoc dzieciom w korzystaniu z nauczania zdalnego, pozostają jednak pracownikami, a zatem obowiązani są wywiązywać się z obowiązków pracowniczych. Mocą przepisu art. 3 przywołanej Ustawy koronawirusowej, celem przeciwdziałania COVID-19 pracodawca może polecić pracownikowi wykonywanie, przez czas oznaczony, pracy określonej w umowie o pracę, poza miejscem jej stałego wykonywania (praca zdalna). Praca zdalna w rozumieniu Ustawy koronawirusowej nie została określona przepisami Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1040 z późn. zm.), (dalej jako: „Kodeks pracy”). Z uwagi jednak, że praca taka dotyczy „pracownika wykonującego pracę określoną w umowie o pracę”, wnioskować można, że do pracownika mają zastosowanie przepisy art. 100 Kodeksu pracy. A zatem, w szczególności obowiązki związane z przestrzeganiem czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy, regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku, przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisy przeciwpożarowe, dbanie o dobro zakładu pracy, ochrona jego mienia oraz zachowanie w tajemnicy informacji których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę, przestrzeganie tajemnicy określonej w odrębnych przepisach, a wreszcie przestrzeganie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego.
Czy opieka nad dzieckiem przy jednoczesnym wykonywaniu pracy zdalnej może stanowić ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych?
Wobec powyższego, wielu rodziców staje przed dylematem czy próbować godzić pracę zdalną i obowiązki pracownicze z opieką i wpieraniem nauczania zdalnego swoich dzieci. W tym miejscu koniecznym jest jednak zaznaczyć, że jeśli wyżej opisaną sytuacją pracodawca będzie postrzegał jako np. nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia czy ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych – pracownik może narazić się na konsekwencje jak np.: upomnienie, nagana, kara pieniężna, a w skrajnych przypadkach nawet rozwiązanie umowy o pracę.
Jeśli natomiast, w obliczu opisanej sytuacji, rodzic zdecyduje się nie wykonywać pracy – warto rozważyć skorzystanie m.in. z dodatkowego zasiłku opiekuńczego, zasiłku opiekuńczego bądź dni wolnych na opiekę nad dzieckiem, o których to rozwiązaniach poniżej.
Dodatkowy zasiłek opiekuńczy – jedynie przez 14 dni?
Rodzice, którzy nie wykonują pracy zdalnej mogą skorzystać z dodatkowego zasiłku opiekuńczego, określonego przepisem art. 4 Ustawy koronawirusowej. Warto zaznaczyć, że dodatkowy zasiłek opiekuńczy przysługuje w przypadku zamknięcia żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola, szkoły lub innej placówki, do których uczęszcza dziecko albo niemożności sprawowania opieki przez nianię lub dziennego opiekuna z powodu COVID-19, ubezpieczonemu zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki. Przepis dotyczy opieki sprawowanej nad dzieckiem w wieku do ukończenia lat 8 w trzech sytuacjach ściśle określonych Ustawą z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2019 r. poz. 645 i 1590), (dalej jako: „Ustawa o świadczeniach pieniężnych”).
W pierwszym przypadku, mowa o opiece nad dzieckiem w wieku do ukończenia 8 lat, w sytuacji nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza, a także w przypadku choroby niani, z którą rodzice mają zawartą umowę uaktywniającą, o której mowa w art. 50 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (Dz. U. z 2019 r. poz. 409), lub dziennego opiekuna sprawujących opiekę nad dzieckiem. W drugim przypadku idzie o opiekę nad dzieckiem w wieku do ukończenia 8 lat, w przypadku porodu lub choroby małżonka ubezpieczonego lub rodzica dziecka, stale opiekujących się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi lub rodzicowi sprawowanie opieki. Ostatnia sytuacja odnosi się natomiast do opieki nad dzieckiem w wieku do ukończenia 8 lat, w związku z pobytem małżonka ubezpieczonego lub rodzica dziecka, stale opiekującego się dzieckiem, w szpitalu albo innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne.
Dodatkowy zasiłek opiekuńczy przysługuje również w sytuacji opieki nad dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności do ukończenia 18 lat albo dzieckiem z orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego.
W przypadku zamknięcia szkoły, ośrodka rewalidacyjno-wychowawczego, ośrodka wsparcia, warsztatu terapii zajęciowej lub innej placówki pobytu dziennego o podobnym charakterze z powodu COVID-19, do których uczęszcza dorosła osoba niepełnosprawna, ubezpieczonemu zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad dorosłą osobą niepełnosprawną, przysługuje dodatkowy zasiłek opiekuńczy przez okres nie dłuższy niż 14 dni.
Rada Ministrów może, w celu przeciwdziałania COVID-19, w drodze rozporządzenia, określić dłuższy okres pobierania dodatkowego zasiłku opiekuńczego niż opisany powyżej (okres 14 dni) lub, biorąc pod uwagę okres na jaki zostały zamknięte żłobki, kluby dziecięce, przedszkola, szkoły, placówki pobytu dziennego oraz inne placówki lub okres niemożności sprawowania opieki przez nianie lub opiekunów dziennych.
Dodatkowy zasiłek opiekuńczy, a zasiłek opiekuńczy – czy można łączyć pobieranie tych zasiłków?
Na gruncie powyższych rozważań, należy również wspomnieć o zasiłku opiekuńczym określonym przepisami Ustawy o świadczeniach pieniężnych. Mocą przepisu art. 33 przywołanej Ustawy zasiłek opiekuńczy przysługuje przez okres zwolnienia od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki. Miesięczny zasiłek opiekuńczy wynosi 80% podstawy wymiaru zasiłku. Ustawa wyróżnia trzy podstawowe okresy zasiłkowe, tj.: 60 dni w roku kalendarzowym, 30 dni w roku kalendarzowym oraz 14 dni w roku kalendarzowym.
Przez 60 dni w roku kalendarzowym można pobierać zasiłek opiekuńczy w następujących przypadkach. Po pierwsze, jeżeli opieka sprawowana jest nad dzieckiem w wieku do ukończenia 8 lat w przypadku nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza, a także w przypadku choroby niani, z którą rodzice mają zawartą umowę uaktywniającą, o której mowa w art. 50 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (Dz. U. z 2019 r. poz. 409), lub dziennego opiekuna sprawujących opiekę nad dzieckiem.
Po drugie, jeśli opieka sprawowana jest nad dzieckiem w wieku do ukończenia 8 lat w sytuacji porodu lub choroby małżonka ubezpieczonego lub rodzica dziecka, stale opiekujących się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi lub rodzicowi sprawowanie opieki.
Po trzecie, w przypadku opieki nad dzieckiem w wieku do ukończenia 8 lat w sytuacji pobytu małżonka ubezpieczonego lub rodzica dziecka, stale opiekujących się dzieckiem, w szpitalu albo innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne.
Po czwarte, gdy opieka sprawowana jest nad chorym dzieckiem do ukończenia przez nie 14 lat.
Zasiłek opiekuńczy przysługuje przez 30 dni w roku kalendarzowym, sprawującemu opiekę nad chorym dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji do ukończenia 18 lat.
Tak sam okres zasiłkowy (30 dni) przysługuje opiekującemu się dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji do ukończenia 18 lat w przypadku: porodu lub choroby małżonka ubezpieczonego lub rodzica dziecka, stale opiekujących się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi lub rodzicowi sprawowanie opieki.
Jednocześnie, w przypadku opieki nad dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji do ukończenia 18 lat w przypadku: pobytu małżonka ubezpieczonego lub rodzica dziecka, stale opiekujących się dzieckiem, w szpitalu albo innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne – okres zasiłkowy to również 30 dni.
Natomiast, zasiłek opiekuńczy w przypadku sprawowania opieki nad innym chorym członkiem rodziny aniżeli wymienieni powyżej, przysługuje nie dłużej niż przez 14 dni w roku kalendarzowym.
Zgodnie z przepisem art. 34 Ustawy, zasiłek opiekuńczy nie przysługuje, jeżeli poza ubezpieczonym są inni członkowie rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym, mogący zapewnić opiekę dziecku lub choremu członkowi rodziny. Nie dotyczy to jednak opieki sprawowanej nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat.
Należy jednocześnie zaznaczyć, że dodatkowy zasiłek opiekuńczy nie jest wliczany do okresu 60 dni kalendarzowych pobierania zasiłku opiekuńczego wskazanego przepisem art. 33 ust. 1 pkt 1 Ustawy o świadczeniach pieniężnych, a jako taki nie może być pobierany w okresie pobierania zasiłku opiekuńczego.
Dni wolne na opiekę nad dzieckiem – w jaki sposób z nich skorzystać?
Rodzice, którzy chcieliby skorzystać z dni wolnych w przywołanej sytuacji, mogą skorzystać z dni wolnych na opiekę nad dzieckiem gwarantowanych przepisem art. 188 Kodeksu pracy. Powyższe uprawnienie przysługuje pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat, w ciągu roku kalendarzowego, w wymiarze 16 godzin albo 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. O sposobie wykorzystania w danym roku kalendarzowym zwolnienia, decyduje pracownik w pierwszym wniosku o udzielenie takiego zwolnienia złożonym w danym roku kalendarzowym. W przypadku pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy, zwolnienie udzielane jest w wymiarze godzinowym, proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika. Niepełna godzina zwolnienia od pracy zaokrąglona zostaje wówczas w górę do pełnej godziny.
Jeśli oboje rodzice lub opiekunowie dziecka są zatrudnieni, uprawnienie powyższe przysługuje jednemu z nich. Wybór, które z rodziców (opiekunów) będzie z niego korzystać, zależy od samych zainteresowanych.
Podsumowując, pracownik wykonujący pracę zdalną, a jednocześnie rodzic opiekujący się dzieckiem i wspierający je w nauczaniu zdalnym z uwagi na zagrożenie koronawirusem SARS-Cov-2 – to role trudne do pogodzenia. Warto zatem, zwrócić uwagę na rozwiązania wymienione w niniejszym artykule. Dodatkowy zasiłek opiekuńczy, zasiłek opiekuńczy bądź dni wolne na opiekę nad dzieckiem to przykładowe rozwiązania normatywne, które warto rozważyć.
Karolina Kleina – Aplikant adwokacki
Justyna Bójko – Partner Zarządzający, Radca prawny
Monika Kościewicz – Radca prawny
